اسانس گیاهی

اسانس ها به علت اینکه در دمای عادی به سرعت تبخیر می شوند به روغن های فرار نیز معروف اند. اسانس ها عامل اصلی بوی مشخص در گیاهان هستند. برخی از گیاهان هیچ اسانسی ندارند، در حالی که برخی خانواده های گیاهی مانند نعناع، سداب، کاسنی، جعفری و … مقدار زیادی اسانس تولید می کنند.

 اسانس ها اولین بار به روش خیساندن در روغن کرچک و زیتون بدست آمد ولی در قرن دهم تهیه اسانس به روش تقطیر با آب توسط دانشمند بزرگ ایران ابوعلی سینا کشف و سپس به اروپا منتقل شد.

 این مواد در سلول ها و کرک های ترشحی منفرد یا مجتمع، غده ها و مجاری ترشحی در قسمت های سطحی و درونی اندام های مختلف گیاهان وجود دارند. اسانس ها متعلق به گروه ترکیبات الکل ها، استرها، آلدهیدها، فنل ها، اترها یا پراکسیدها، ترپن ها و غیره هستند (اسانس ها مخلوطی از این مواد اند) و ممکن است با موادی مانند رزین ها و صمغ ها همراه شوند. به طور معمول در دمای کم، به صورت جامد هستند و با افزایش دما ذوب و مایع می شوند. استخراج این مواد بیشتر به کمک تقطیر با آب و بخار آب انجام می گیرد.

انتخاب روش مناسب برای اسانس گیری به ماهیت ماده موثره، میزان بازده قابل انتظار، میزان ماده گیاهی و .. بستگی دارد. گاهی اوقات قبل از انجام اسانس گیری در مورد برخی از گیاهان و یا اندام یا فراورده گیاهی باید عملیات خاص انجام گیرد مانند حل کردن صمغ ها قبل از تقطیر، آسیا نمودن بذور و پوستگیری گیاهان و یا خشک کردن گیاه و … .

اسانس ها مانع رشد باکتری ها می شوند و خاصیت ضد تورم، ضد دل درد، ضد نفخ، آرام بخش، اشتهاآور و گاهی اوقات خلط آورند. از اسانس ها به عنوان دارو، طعم دهنده دارو و غذا، در تهیه عطر و ادکلن و مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. ممکن است در هر اسانسی یک جزء آن بیشتر مورد توجه باشند، مانند منتول (نعناع)، آزولن (بابونه و بومادران)، تیمول (آویشن)، کارون (زیره سبز) و ….

اسانس ها معمولا بی رنگ هستند مخصوصا هنگامی که تازه تهیه شده باشند ولی به مرور زمان بر اثر اکسیداسیون رنگ آنها تیره می شود که البته با یک تقطیر مجدد می توان آنها را بی رنگ نمود به استثناء اسانس بابونه که رنگ آن آبی است و این بخاطر وجود ماده کامازولن می باشد که در تقطیر مجدد نیز بی رنگ نمی شود. اسانس ها در الکل و دیگر حلال های آلی مانند اتر قابل حل هستند ولی با آب غیر قابل اختلاط می باشند.